वनस्पति स्रोतको सर्वाङ्गीरण विकास गर्नको लागि, सदुपयोग गर्नको लागि र राज्यको कूल ग्राहस्थ उत्पादनमा वनस्पति स्रोतलाई मूल प्रवाहीकरण गर्नको लागि आवश्यक अध्ययन अनुसन्धान, प्रविधि विकास र प्रविधि हस्तान्तरण गर्नको लागि वनस्पति विभागको स्थापना भएको हो। कुनै पनि स्रोतको पूर्ण अभिलेख नभईकन र पूर्ण अनुसन्धान नभईकन त्यसलाई कसरी परिचालन गर्ने भन्ने बारे यकिन गर्न गाह्रो हुन्छ । यसर्थ नेपालमा भएका फूल फूल्ने र फूल नफूल्ने वनस्पतिहरुको अभिलेखिकरण गर्नुपर्दछ।स्थापना कालदेखि नै वनस्पति स्रोतहरुको अभिलेखिकरण गर्नको लागि नेपाल फ्लोराको रुपमा विभिन्नक किसिमका प्रकाशनहरु भएका छन् । जस्तैः फ्लोरा अफ रजनीकुञ्जलबाट शुरु भएको वनस्पति स्रोतको अभिलेखिकरण फ्लोरा अफ काठमाण्डौ भ्याली, फ्लोरा अफ लाङटाङ्ग, फ्लोरा अफ फुलचोकी हुदै पछिल्लो समयमा आएर अन्य प्रादेशिक फ्लोराहरुको पनि प्रकाशन भइरहेको छ । पछिल्लो दशकमा आएर वनस्पति विभागले फूल नफूल्ने वनस्पतिहरुमा उन्यू, लेउहरुको पनि प्रकाशन शुरू गरिसकेको छ । अब हामीले ब्रायोफाइट, झ्याउ र च्याउहरुको अभिलेखिकरणमा काम अगाडि बढाउने जमर्को गरिरहेका छौँ । अभिलेख लेखन पछि नेपालको कूल सम्पदा कति छ भन्ने बुझ्न सकिन्छ । सम्पदालाई कसरी सदुपयोग गर्ने भन्ने बारेमा ती वनस्पतिहरुको औषधिय गुण, व्यवसायीक गुण र अन्य घरेलु प्रयोजनका अन्य औद्योगिक प्रयोजनका गुणहरु के-के छन् भनेर पत्ता लगाउनको लागि वनस्पति विभागमा प्राकृतिक सम्पदा अनुसन्धानशालाको पनि स्थापना भएको छ । प्राकृतिक सम्पदा अनुसन्धानशाला र वनस्पति विभागमा भएका विभिन्न् प्रयोगशालाहरुमा वनस्पतिहरू र तिनीहरुको गुण र दोषहरुको पहिचान गरिसके पछाडि अरु औषधीय गुण छ भने उपयोगी गुण छ भने तिनीहरुलाई व्यवसायिक रुपान्तरण र उपयोग कसरी गर्न सकिन्छ भन्ने अनुसन्धान पनि वनस्पति विभागले गर्दैछ । व्यवसायिक प्रयोजनमा लैजान सकिने औषधि र अन्य किसिमका जडीबुटीहरुको उत्पादन गर्नको लागि वनस्पति विभागका ७ वटा अनुसन्धान केन्द्रहरु मार्फत् जडीबुटीको बेर्नाहरुको उत्पादन, वितरण र व्यापक खेतीको कार्यक्रमहरु शुरु भएको छ । त्यस्तै गरेर कर्णाली प्रदेशलाई जडीबुटी Zone को रुपमा विकास गरी नेपाललाई चाहिने जडीबुटीहरुको कच्चा पदार्थ यही नेपालबाटै उत्पादन गर्न सकिने र जडीबुटीहरुको प्रशोधन गरिसकेर तिनीहरुको सारतत्वलाई विदेश लगेर निर्यात पनि गर्न सकिने सम्भावनाको ढोका खोल्नको लागि वनस्पति विभाग तत्पर छ । त्यसको लागि आफ्नो प्रयोगशालालाई ISO17025:2017 प्रमाणीकरण गरेर पनि काम अगाडि बढाइरहेको छ । वनस्पतिहरुको एउटा मात्र गुण हुदैन । वनस्पतिहरुलाई हाम्रो समाजको संरचनाले मनोरञ्जान स्थलको रुपमा उद्यानहरु निर्माण गरेर विभिन्नर किसिमको फूलहरु फूलाएर सजावट गरी त्यसमा हाम्रो संस्कृति समावेश गरेर मनोरञ्ज न र संस्कृतिलाई धान्ने परम्परा पनि छ। यसै अनुरुप वनस्पति विभागले वि.सं. 2017 सालतिर राष्ट्रिय वनस्पति उद्यान स्थापना गरेर वर्षेनी लाखौं विद्यार्थी, अनुसन्धानकर्ता र सम्पूर्ण जनसमुदायलाई सेवा दिदैँ आइरहेको छ । यो सेवाले विशेषगरी दुई किसिमको लक्ष्य हासिल गरिरहेको छ । पहिलो अध्ययन-अनुसन्धानको काम र शैक्षिक उद्यानको रुपमा विकास गरी त्यसमा विभिन्नर नर्सरी पर्ने विद्यार्थीदेखि लिएर स्कूल पढ्ने विद्यार्थी हुदैँ कलेज पढ्ने र विद्यावारिधि गर्ने विद्यार्थीहरुलाई शोध अनुसन्धान गर्न राष्ट्रिय वनस्पति उद्यानले स्व-स्थानीय र पर-स्थानीय संरक्षण गर्दै आईरहेको छ।दोश्रो शहरको कोलाहल भिडभाडबाट केही समयको लागि विश्राम लिनको लागि र मनोरन्जन लिनको लागि काठमाडौंको छोटो दुरीमा नै गोदावरीमा राष्ट्रिय वनस्पति उद्यानको स्थापना भएको हुँदा दैनिक भौतिक तनावबाट एकदिनको लागि भएपनि प्राकृतिक अवस्थामा रम्न सकिने वातावरणको सिर्जना भएको छ। यसरी वनस्पति विभागले बहुआयामिक ढङ्गबाट वनस्पति हरुको अध्ययन, अनुसन्धान, संवर्द्धन, प्रवर्दन गर्दै अगाडी बढ्ने प्रयास स्वरूप विभिन्न विधाका वैज्ञानिकहरुलाई जनशक्तिको रुपमा परिचालन गर्दै आईरहेकोछ र भविष्यमा वनस्पति स्रोतको सही सदुपयोग गरी यसलाई उत्पादनसँग जोडेर राज्यको कूल ग्राहस्थ उत्पादनमा केही मात्रामा भए पनि योगदान गर्न सक्ने गरी आफ्नो कार्यहरु अगाडि बढाइरहेको छ । यही अनुरुप आफ्नो कार्यक्रमहरु तय गरेर लागु गरिरहेको छ।
Loading…
Reload document
Open in new tab